توسعه اقتصادی از منظر امام رضا(ع)

 

در نگرش به مسایل اقتصادی از زاویه تعالیم دینی، چند نکته حایز اهمیت است:

1- نخست باید این دیدگاه را پذیرفت که دنیا و آخرت با یکدیگر پیوند استوار دارند، آخرت بدون دنیا و امکانات مناسب این جهانی سامان درست نمی یابد و دنیای آباد زمینه ساز سعادت و رشد و هدایت است، مظاهر طبیعت و رفاه در زندگی از نعمتهای الهی اند و می توانند تعالی بخش واقع شوند، و کار و تلاش دنیایی با انگیزه و هدف درست می تواند کار آخرتی به شمار آید.
در برابر این نگرش، می توان دیدگاه تضاد دنیا با آخرت را مد نظر قرار داد که براساس آن کار دنیایی و رفاه در زندگی چون صیاد انسان را در بند می کشد، خوی دنیا به گونه ای است که با توجیهات خرد پسندانه و بسیار موذیانه و ناملموس آدمی را به وادی انحراف سوق می دهد و به مرز بی دینی می رساند و گاه به ضدیت با دین بر می انگیزاند، و این روند چنان است که کمتر انسان زیرکی از دام آن می رهد. 

توصیه های امام رضا(ع) برای مدیریت در زندگی

 

مطابق آموزه های ائمه (ع) مقاطع مختلف حیات آدمی است به عنوان سرمایه عمر است و باید با برنامه ریزی صحیح و دقت و مراقبت از این سرمایه حد اکثر بهره برداری را نمود. از این رو یکی از مسائلی که در اسلام به آن بسیار سفارش و تأکید شده ، داشتن نظم و برنامه در تمام طول زندگی می باشد که در قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) به صورت های گوناگون به آن اشاره شده است.

امام رضا علیه السلام پیش از هر چیز ما را به تدبر و حسن برنامه ریزی در زندگی سفارش کرده اند. ، ایشان می فرمایند: لا یستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّی تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِی الدّینِ وَ حُسنُ التَّقدیرِ فِی المَعیشَةِ، وَ الصَّبرُ عَلَی الرَّزایا؛ هیچ بنده ای حقیقت ایمانش را کامل نمی کند مگر این که در او سه خصلت باشد:دین شناسی، تدبر نیکو در زندگی و شکیبایی در مصیبت ها و بلاها.»(1) 

روایت جالب امام رضا (ع) از آثار صدقه و برکت در زندگی

 

امام رضا علیه السلام ضمن نکوداشت سنت حسنه صدقه و تبیین آثار و فواید مادی و معنوی بخشش در راه خدا، با ذکر یک نمونه عینی صدقه را باعث فزونی مال و خیر و برکت در زندگی معرفی کرده اند. امام رضا علیه السلام به نقل از پدر بزرگوار خویش می فرماید: کان الصادق (ع) فی طریق ومعه قوم معهم أموال وذُکر لهم بارقة «السیوف والمراد قطاع الطریق واللصوص» فی الطریق یقطعون على الناس، فارتعدت فرائصهم فقال لهم الصادق: ما لکم؟ قالوا: معنا أموالنا نخاف علیها أن تؤخذ منا أفتأخذها منا؟ فلعلهم یندفعون عنها اذا رأوا انها لک، 

امام رضا(علیه السلام) و صرفه جویی

 

روزی غلامان امام رضا(ع) میوه می خوردند، ولی هنوز آن را به طور کامل نخورده، به گوشهای می انداختند. امام رضا(ع) این کار آنان را دید و خشمگینانه به آنان فرمود: سبحانا...! اگر شما به این میوه ها نیاز ندارید، انسان هایی هستند که نیاز دارند. چرا دور می ریزید؟ آن ها را نگه دارید و به نیازمندان بدهید.

آموزه های اخلاقی، رفتاری امامان شیعه، ص ۵۶

نگاه امام رضا(ع) به وظیفه اقتصادی

Full Image

نگاه ویژه امام رضا (ع) به موضوع اقتصاد و روابط مالی آمیخته ای است از لزوم اخلاق، تعهد و مسئولیت پذیری در روابط اقتصادی در ابعاد اجتماعی و فردی .
امام رضا(ع) می فرماید:ان الذی یطلب من فضل یکف به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله. کسی که به دنبال روزی وفضل خداوند باشد تا هزینه خانواده خود را تامین کند پاداشش بیشترازکسی است که درراه خدا جهاد کند.(1)
از نگاه امام رضا(ع) انسان متعهد برای به دست آوردن روزی حلال و برطرف کردن نیازهای مادی و گذران امور زندگی خود باید تلاش کند. از همین روآن حضرت(ع) دریک درس بزرگ به ما می آموزد کسی که به امید روزی و فضل پروردگار در پی روزی حلال می رود تا رفاه خانواده خود را تامین کرده و از دیگران بی نیاز باشد ، پاداشش نزد خداوند بیش ازکسی است که درراه خدا جهاد ومبارزه کند.

درسهایی از تواضع در زندگی و سیره امام رضا (ع)

Full Image

پیشوایان دینی ما (علیهم السّلام) هیچگاه در برابر متکبران و پادشاهان از خود تواضع نشان نداده اند بلکه با رفتار حکیمانه و الهی خود همواره دیگران را به تواضع در برابر احکام الهی واداشته اند.
روزی فضل بن سهل، ذُوالریاستین - وزیر کشور - و رئیس لشکر دولت مأمون - نزد امام رضا (علیه السّلام) آمد، مقداری در برا بر آن حضرت ایستاد، آنگاه امام رضا (علیه السّلام) سرش را بلند کرد و به او فرمود: چه حاجتی داری؟
فضل عرض کرد: ای آقای من، این نامه سند اعطای جایزه است که امیر مؤمنان مأمون به من عطا کرده، و شما سزاوارتر هستید که همانند امیرمؤمنان مأمون آن را به من عطا کنید؛ زیرا شما ولی عهد مسلمانان هستید. امام رضا (علیه السّلام) فرمودند: آن نامه را برایم بخوان! - و آن نامه در پوست بزرگ نوشته شده بود- فضل بن سهل همچنان ایستاده بود بی‌آن‌که امام به او بفرماید بنشین تا اینکه آن نامه را خواند، هنگامی که فارغ شد، امام رضا (علیه السّلام) به او چنین فرمود: یا فَضْلُ لَک علینا هذا ما اتقیت اللهَ عزوجل یعنی: ای فضل! این نامه، برای تو بر ما، مورد قبول است، مادام که از خدا بترسی و پرهیزکار باشی.(1) 
 

نگاه امام رضا (ع) به میانه روی و قناعت

Full Image

اسراف، را در حقیقت باید آفت دین و دنیای انسانها و عامل اصلی فقر و تهی‌دستی به شمار آورد که نه تنها باعث تباهی مال که مقدمه بسیاری از مفاسد است..
در روایتی که (فضل بن شاذان) از امام رضا نقل می کند، حضرت ضمن نامه ای به مأمون و بیان مسائل مهمی از شریعت، به شمارش گناهان بزرگ می پردازند و از آنها اسراف و تبذیر را نام می برند. (1)
امام رضا(ع) در کلامی ارزشمند تباه سازی اموال را پدیده‌ای مذموم بر شمرده، دوستان و پیروان خویش را از این پدیده نامبارک بازمی‌دارد و می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ یُبْغِضُ ... اِضاعَةَ الْمالِ؛ خداوند، تباه‌سازی اموال را دشمن می‌دارد.(2)
بدیهی است که اسراف‌کاری و مصرف بیش از اندازه، بی‌اطلاعی و نبود تخصص و مهارت در مدیریت‌های مالی، کوتاهی و سهل‌انگاری در به‌کارگیری اموال و مانند آنها نه تنها سرمایه زندگی را تباه می کند بلکه موجب فقر و تهی‌دستی شده و حتی سیر و حرکت معنوی انسان را نیز دست‌خوش تزلزل می کند. با توجه به کلیت سخن امام رضا(ع) اگر در امور اقتصادی و مسائل مالی، برنامه‌ریزی درست و حساب شده‌ای انجام نگیرد، تضییع مال خواهد بود و اگر در داد و ستدها نیز دقت لازم به کار نرود و غبن صورت گیرد، اموال، تباه خواهد شد.(3) ازاین‌رو، امام رضا(ع) هدر دادن و تباه ساختن اموال را، مصداقی از فساد دانسته و فرموده است: «مِنَ الْفَسادِ قَطْعُ الدّرهم و الدینار وَ طَرْحُ النَّوی؛ تکه تکه کردن درهم و دینار (یا هر پولی دیگر) و دور افکندن هسته خرما که ممکن است بذر نخلی در آینده شود، از جمله کارهای فاسد و نادرست است»(4)  

اقتصاد و صرفه جویی از منظر امام رضا

آثار مطلوب اتخاذ شیوه اقتصاد و صرفه جویى (در خانواده )الف - کاهش میزان توقعات بى جاى اعضاى خانواده و تقویت بنیه دفاعى آنها در برابر مشکلات :
مرد خانواده با اتخاذ شیوه صرفه جویى ، از توقعات و انتظارات بى جا و بیش ‍ از حد اعضاى خانواده مى کاهد. معمولا فرزندانى که در مهد وفور نعمت پرورش مى یابند، فعالیت قواى دماغى آنها براى رفع موانع ضعیف است و در طوفان حوادث زندگى مانند پرکاهى از این سو به آن سو پرتاب مى شوند. معمولا سیل همیشه در سرزمینهاى نرم اثر نمى گذارد، سیل حوادث روزگار نیز درباره افراد قوى بى اثر است ، ولى افراد ضعیف البنیه و تن پرور را از پا در مى آورد.
((بهترین راه پرورش اعتماد به نفس ، این است که اطفال را با مشکلاتى که با وضع فکرى و جسمى آنها مناسب است ، مواجه سازیم . سپس آنها را به طور مستقیم یا غیرمستقیم ، مورد حمایت قرار دهیم تا موفق شوند. چنین کارى سبب مى شود که آنها به استعدادهاى نهفته خویش پى برند و در راه کشف این منبع خداداد، به کوشش پردازند)).

امام رضا(ع) و هشدار درباره فقر

Full Image

هیچ یک از اهل بیت(ع) پیروانشان را به فقر و تهی دستی فرا نخواندند؛ چرا که فقر، به طور طبیعی می تواند سرچشمه بسیاری از غصه ها، لغزش ها و تبه کاری ها باشد. «بررسی مشکلات اجتماعی و سبب جویی نابسامانی ها روشن می سازد که فقر اساس بسیاری از مشکلات اجتماعی و نابسامانی های زندگی فردی خانوادگی و اجتماعی است. تردید نیست که انسان دراین زندگی، درکالبدی جای دارد از مواد طبیعی تشکیل یافته است و با اشیایی سر و کار دارد و در فضایی زندگی می کند به وسایل و کالاهای مادی نیازمند است. غذا، لباس، مسکن، نظافت و بهداشت، همه در طبیعت این زندگی و لازم تداوم حیات انسانی است و نبود یا کمبود هر یک از این امور، ناتوانی، بیماری و فرسایش و پیری زودرس را در پی خواهد داشت