اصل پیشگیری در آموزه های پزشکی امام رضا علیه السلام

Full Image

اصول بهداشتی و پزشکی امام رضا علیه السلام بر پیشگیری و رعایت بایستگی هایی در امر تغذیه و رفتار بهداشتی نهاده شده است. امام رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید : فالجسد بهذه المنزلة و بالتدبیر فی الاغذیة و الاشربة یصلح و یصح و تزکو العافیة فیه؛ پس بدن به منزلت همان زمین است و با تدبیر عاقلانه ای که در خوراک و نوشاب بکار می رود صحیح و سالم می ماند و نیروی سلامتی در آن زیاد می گردد.

رژیم غذایی مناسب
در این فرمایش امام(ع)، تدبیر عاقلانه در خوردن و نوشیدن، باعث طول عمر برشمرده شده و مبین آن است که مردمی که زندگی معقولی از نظر خوراک داشته باشند نه تنها پیر و ناتوان نمی شوند، بلکه هر چند در امتداد زمان جلوتر بروند نیروی صحت و عافیت آنها بیشتر می شود ؛ از این رو برنامه غذایی هر فرد باید متناسب با وضع بدن، حسب سن ،

 طرز زندگی ، شغل و زمان باشد. شاید مهمترین توصیه امام رضا (ع) در این زمینه توجه به سبک زندگی و شرایط آن است. آن حضرت در بیانی زیبا می فرماید: …فانظر ما یوافقک و یوافق معدتک و یقوى علیه بدنک و یستمر من الطعام فقدره لنفسک واجعله غذائک… ، پس ببین چه چیز موافق حال و مناسب شکم توست و بدنت از آن نیرو می گیرد و آن را خوش و گوارا مى‏شناسد، این چنین طعامى را براى خود اندازه‏گیرى کن و غذاى خود قرار بده.(1)
از این رو امام رضا (ع) یکی از اصول بهداشت فردی و سلامت بدن را تغذیه درمانی و داشتن تدبیر در غذاها و نوشیدنی ها دانسته اند که در فرهنگ اسلامی از با عنوان«اطعمه و اشربه» یاد می شود و توجه خاصی به نوع، کیفیت و زمان مصرف غذا دارد. امام رضا علیه السلام درباره اصول سلامت بدن و بهداشت تغذیه فرموده اند: همانا صلاح بدن و قوام بدن به غذا و آشامیدنی است و فساد آن نیز به این دو است، پس اگر این دو را اصلاح کنی بدن اصلاح و اگر این دو را فاسد کنی بدن فاسد می گردد.

رعایت حلال و حرام در تغذیه
در نظر گرفتن حلال و حرام بودن غذاها و نوشیدنی ها و چگونگی حلال شدن و حرام بودن آنها را فقط در تحقیق قواعد تغذیه ای اسلامی می توان به این سادگی و جامعیت پیدا کرد.(2)
توصیه دیگر امام رضا (ع) در جهت رفتار پیشگیرانه رعایت حلال و حرام در تغذیه است . امام رضا علیه‏السلام در این زمینه می فرماید: أنَّ اللّه‏َ تَبارَکَ وَ تَعالى لَمْ یُبِحْ اَکْلاً وَلا شُرْبا اِلاّ ما فیهِ الْمَنْفَعَةُ وَالصَّلاحُ وَ لَمْ یُحَرِّمْ اِلاّ ما فیهِ الضَّرَرُ وَالتَّلَفُ وَالْفَسادُ، فَکُلُّ نافِعٍ مُقَوٍّ لِلْجِسْمِ فیهِ قُوَّةٌ لِلْبَدَنِ فَهُوَ حَلالٌ وَ کُلُّ مُضِرٍّ یَذْهَبُ بِالْقُوَّةِ أوْ قاتِلٍ فَحَرامٌ؛ خداوند تبارک و تعالى هیچ خوردنى و نوشیدنى را حلال نکرده است مگر آن‏که در آن سود و صلاحى بوده و هیچ خوردنى و نوشیدنى را حرام ننموده، مگر آن‏که در آ ن زیان و نابودى و فسادى بوده است، پس هر چیز سودمندى نیرو بخش جسم، که باعث تقویت بدن است حلال شده است و هر چیزى که قواى جسمانى را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود حرام است.(3)

پرهیز و خودداری در تغذیهامام رضا (ع) در بیانی دیگر رمز سلامتی را در پرهیز غذایی و داشتن برنامه مناسب برای تغذیه بر شمرده اند. آن حضرت می فرماید: اِثْنانِ عَلیلانِ اَبَدا: صَحیحٌ مُحْتَمٍ وَ عَلیلٌ مُخَلِّطٌ ؛ دو گروه همیشه مریضند: سالمى که پرهیز مى‏کند و مریضى که پرهیز نمى‏کند.
امام رضا علیه‏السلام همچنین ضمن توصیه به رعایت اعتدال در غذاها، توجه به زمان و کیفیت تغذیه را از عوامل سلامت بر شمرده و می فرماید: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ ....؛ چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار ک و... (4)
همانطور که اشاره کردیم تکیه اصلی امام رضا(ع) در خلاصی از بیماریها رعایت اصول تغذیه ای و پیشگیری از وقوع بیماری است و سرتاسر توصیه های پزشکی آن حضرت مبتنی بر اصول پیشگیرانه می باشد . در این راستا سفارشات حکیمانه آن حضرت درباره تدابیر ماهها و فصول سال و توجه به نوع تغذیه هماهنگ با مزاج و زمان و مکان و نیز تجویز شربت مخصوص به همراه غذا و سایر دستورالعملهای پزشکی ایشان مبتنی بر همین اصل است.
پانوشتها:
1. رساله ذهبیه امام رضا(ع)
2. مرآه الکمال- شیخ عبدالله مامقانی- بیروت- لبنان- دار الحوراء- 1424ه.ق
3. مستدرک الوسائل، ج 16، ص 333، ح 2
4. فقه الرضا، ص